मंगलवार, 2 जनवरी 2018

दास दस्यु तथा दक्ष शब्द का इतिहास ।


कल्पद्रुमः आदि कोशों में दक्ष शब्द की व्युत्पत्ति
दस् धातु से हुई है । और दक्ष कालान्तरण में एक नाम- धातु बन गयी ।
दक्ष वृद्धौ । इति कविकल्पद्रुमः ॥
(भ्वां-आत्मं-सकं-सेट् ) स्याद् इह शीघ्रकरणम् ।
ङ, दक्षते धनमुद्योगी ।
शीघ्रमुत्पाद- यति इत्यर्थः । इति दुर्गादासः ॥
(सामर्थ्ये अकर्म्मकोऽयम् । यथा, ऋग्वेदे । २ । १ । ११ “तमिळा शतमिहासि दक्षसे ॥”
“दक्षसे दानाय समर्था भवसि ॥”
इति तद्भाष्ये सायनः ॥) दक्ष, ष म ङ हन्त्यर्थे ।
इति कविकल्पद्रुमः ॥
(भ्वां-आत्मं-सकं-सेट् ।)
अदक्षि अदाक्षि । दक्षं दक्षम् ।
दाक्षं दाक्षम् । मानुबन्धबला- दनुपधयोरपि दीर्घः । स्वमते तु दीर्घविधि- रुपधां नापेक्षते ।
दक्षा । सेमक्तात् सरो- रित्यनेनैवेष्टसिद्धेऽस्य षानुबन्धस्त्वरपर्य्यन्तघटा- दिभ्यो ङ इति प्राचीनमतानुवादार्थः ।
दक्षते । हन्त्यर्थे गतिवधयोः । इति दुर्गादासः ॥
पुराणों में दक्ष शब्द की व्युत्पत्ति आनुमानिक रूप से दर्शायी है ।
अर्थात् जो -सृष्टि का वर्धन करने में समर्थ होता है ।
एक प्रजापति विशेषः
दक्षः, पुं, (दक्षते सृष्टिप्रवृद्धये समर्थो भवतीति । दक्ष + अच् ।) प्रजापतिविशेषः जो ब्रह्मा की दक्षिणीय अंगूँठे से उत्पन्न हुआ।
स ब्रह्मणो दक्षिणाङ्गुष्ठाज्जातः ।
ततः प्रभृति मैथुनेन प्रजा जाताः ।
यथा, -- “शरीरानथ वक्ष्यामि मातृहीनान् प्रजापतेः । अङ्गुष्ठाद्दक्षिणाद्दक्षः प्रजापतिरजायत ॥”
इति मत्स्यपुराणे । ३ । ९ ॥
“यथा ससर्ज चैवादौ तथैव शृणुत द्बिजाः ! ।
यदा तु सृजतस्तस्य देवर्षिगणपन्नगान् ॥
न वृद्धिमगमल्लोकस्तदा मैथुनयोगतः ।
दक्षः पुत्त्रसहस्राणि पाञ्चजन्यामजीजनत् ॥”
इति च तत्रैव । ५ । ३ -- ४ ॥
समर्थः ।
यथा, ऋग्वेदे । १ । ५९ । ४ ।
“बृहती इव सूनवे रोदसी गिरो होता मनुष्यो न दक्षः ”
प्रवृद्धः । यथा, तत्रैव । १ । १५ । ६ ।
“युवं दक्षं धृतव्रत मित्रावरण दूळभम् ॥
“दक्षं प्रवृद्धम् ।” इति तद्भाष्ये सायनः ॥
दक्षिणः । अपसव्यम् । यथा, महानिर्व्वाणे । ३ । ४४ । “प्राणायामं ततः कुर्य्यान् मूलेन प्रणवेन वा । मध्यमानामिकाभ्याञ्च दक्षहस्तस्य पार्व्वति ! ॥”) अमरकोशः दक्ष पुं। चतुरः लैटिन भाषा में (Dux) समानार्थक:
दक्ष,चतुर,पेशल,पटु,सूत्थान,उष्ण 2।10।19।1।1
दक्षे तु चतुरपेशलपटवः सूत्थान उष्णश्च। चण्डालप्लवमातङ्गदिवाकीर्तिजनङ्गमाः॥
पदार्थ-विभागः : , द्रव्यम्, पृथ्वी, चलसजीवः, मनुष्यः दक्ष वि। कुक्कुटः मुर्गा  समानार्थक:कृकवाकु,ताम्रचूड,कुक्कुट,चारणायुध,दक्ष 3।3।226।5।3
त्विट् शोभापि त्रिषु परे न्यक्षं कार्त्स्न्यनिकृष्टयोः। प्रत्यक्षेऽधिकृतेऽध्यक्षो रूक्षस्त्वप्रेम्ण्यचिक्कणे॥ व्याजसंख्याशरव्येषु लक्षं घोषौ रवव्रजौ।
कपिशीर्षं भित्तिशृङ्गेऽनुतर्षश्चषकः सुरा॥
दोषो वातादिके दोषा रात्रौ दक्षोऽपि कुक्कुटे। शुण्डाग्रभागे गण्डूषो द्वयोश्च मुखपूरणे॥
पदार्थ-विभागः : , द्रव्यम्, पृथ्वी, चलसजीवः, मनुष्येतरः, जन्तुः, पक्षी वाचस्पत्यम्
'''दक्ष् '''= वृद्धौ शीघ्रार्थे च भ्वा॰ आत्म॰ अक॰ सेट्। दक्षते अद-क्षिष्ट। ददक्षे। दक्षः।
“त्वमिनो शतहिमासि दक्षसे” ऋ॰ २ । १ । ११ ।
'''दक्ष'''¦ हन्त्यर्धे (गतौ बधे च) भ्वा॰ आत्म॰ सक॰ सेट्। दक्षतेअदक्षिष्ट ददक्षे।
मित् तत्करणसामर्थ्यात् अनुपधायाअपि दीर्घे चिणि॰ अदाक्षि अदक्षि{??}
मुलिदक्षं दक्षम् दासं दाक्षमिति रूपं षित भावे अ।
दक्षा। '''दक्ष'''¦ पु॰ दक्ष--कर्त्तरि अच्। १ ताम्रचूडे दक्षसंहिताकर्त्तरि २ मुनिमदे ३ शिववृषभे ४ वृक्षभेदे ५ अग्नौ च विश्वः। ६ महेश्वरे शब्दरत्ना॰।
ब्रह्मणो दक्षिणाङ्गुष्ठजाते ७ प्रजा-पतिभेदे। ८ चतुरे ज्ञेयेषु कर्त्तव्येषु चोपस्थितेषुसद्य एव ज्ञातं कर्तुं च समर्थे पटौ त्रि॰ मेदि॰।
( “दक्षस्त्वजायताङ्गुष्ठाद्दक्षिणाद्भगवान् ऋषिः।
ब्रह्मणः पृथिवीपाल! शान्तात्मा सुमहातपाः।
वामादजायताष्ठाद्धार्य्या तम्य महात्मनः।
तस्यां पल्लाशतं कन्याःस एवाजनयन् मुनिः।
ताः सर्वास्त्वनवद्याङ्घ्यः कन्याःकमललोचनाः।
पुत्रिकाः स्वापयामास नष्टपुत्रः प्रजा-[Page3406-a+ 38] पतिः” भा॰ आ॰ ६६ अ॰ तस्य पुत्रनाशकथा दक्षसुतशब्दे दृश्यम् हरिवंशे २ अ॰ तु तस्य प्राचेतसत्वमुक्तं यथा( “उपगम्याब्रवीदेतानथ सोमः प्रजापतीय।
कोपंयच्छत राजानः! सर्वे प्राचीनबर्हिषः!।
वृक्षशून्या कृतापृथ्वी शाम्येतामग्निमारुतौ।
रत्नभूता च कन्येयंवृक्षाणां वरवर्णिनी।
भविष्यं जानता तत्त्वं धृतागर्भेण वै मया।
मारिषा नाम कन्येयं वृक्षाणामितिनिर्मिता। भार्य्यावोऽस्तु महाभागा सोमवंशविवर्द्धिनी।
युष्माकं तेजसोऽर्द्धेन मम चार्द्धेन तेजसः।
अस्यामुत्-पत्स्यते पुत्रो दक्षी नाम प्रजापतिः।
स इमां दग्धभू-यिष्ठां युष्मत्तेजोमयेन वै। अग्निनाऽग्निसमो भूत्वाप्रजाः संवर्द्धयिष्यति।
ततः सोमस्य वचनाज्जगृहुस्तेप्रचेतसः।
संहृत्य कोपं वृक्षेभ्यः पत्नीं धर्मेण मारिषाम्।
मारिषायां ततस्ते तु मनसा गर्भमादधुः।
दशभ्यस्तु प्रचे-तोभ्यो मारिषायां प्रजापतिः।
दक्षोजज्ञे महातेजाःसोमस्यांशेन भारत!। पुत्रानुत्पादयामास सोमवंशविव-र्द्धनान्।
अचरांश्च चरांश्चैव द्विपदोऽथ चतुष्पपदः।
स सृष्ट्वा मनसा दक्षः पश्चादप्यसृजत् स्त्रियः।
ददौ सदश धर्माय कश्यपाय त्रयोदश।
शिष्टाः सोमाय राज्ञे-ऽथ नक्षत्राख्या ददौ प्रभुः।
तासु देवाः खगा गावोनागा दितिजदानवाः। गन्धर्वाप्सरसश्चैव जज्ञिरेऽन्याश्चजातयः।
ततः प्रभृति राजेन्द्र! प्रजा मैथुनसम्भवाः। सकल्पाद्दर्शनात् स्पर्शात् पूर्वेषां प्रोच्यते प्रजा”। ( अनयोर्विरोधमाशङ्क्य कल्पभेदादविरोधः भेङ्ग्यातत्रैव समाहितो यथा( “जनमेजय उवाच।
देवानां दानवानाञ्च गन्धर्वोरग-रक्षसाम्। सम्भवः कथितः पूर्वं दक्षस्य च महात्मनः।
अङ्गुष्ठाद् ब्रह्मणो जातो दक्षः प्रोक्तस्त्वयाऽनघ!वामाङ्गष्ठात्तथा चैव तस्य पत्नी व्यजायत।
कथं प्राचेतसत्व स पुनर्लेभे महातपाः।
एतन्मे संशयं विप्र!सम्यगाख्यातुमर्हसि।
दौहित्रश्चैव सोमस्य कथं श्वशुर-ताङ्गतः”।
वैशम्प्रायन उवाच।
“उत्पत्तिश्च निरोधश्च नित्यौभतेषु पार्थिव!। ऋषयो ऽत्र न मुह्यन्ति विद्वांसश्चैवये जनाः।
युगे युगे भवन्त्येते सर्वे दक्षादयो नृपाः।
पुनश्चैव निरुध्यन्ते विद्वांस्तत्र न मुह्यपि।
ज्यैष्ट्यं कानि-ष्ट्यमप्येषां पूर्वं नासीज्जनाधिप!।
तप एव गरीयोऽभूत्प्रभावश्चैव कारणम्”
हरिवंश २ अ॰। ९ औशीनरपुत्रनृप-भेदे “शिविर्बलः कृमिर्दक्षश्चत्वारौशीनरात्मजाः” भाग॰ ९ ।
[पृष्ट सं 3406-b+ 38] २३ । ४ । ९
दक्षिणभागे “वामतो जानकी यस्य दज्ञभागे चलक्ष्मणः। मारुतिः पुरतो यस्य” रामकवचम्। १० विष्णौ “उग्रः संवत्सरो दक्षः” विष्णुस॰। “जगद्रूपेण वर्द्धमा-नत्वात् सर्वकर्माणि क्षिप्रं करोतीति बा दक्षः” भा॰तत्र कुशले “दक्षमिष्टमधुवासरसारम्”
“उपवनपवनानु-पातदक्षैः” माघः “रन्ध्रान्वेषणदक्षाणां द्विषामामिषतांययौ” रघुः। “मेरौ स्थिते दोग्धरि दोहदक्षे” कुमा॰।
दक्ष हिंसे करणे घञ्। ११ बले निघण्टुः।
“स दक्षाणां दक्षपतिर्बभूव” ऋ॰ १ । ९५ । ६ । दक्षाणांबलानाम् मध्ये यदतिशयितं बलं तस्याधिपतिः” भा॰। १३ वीर्य्ये न॰
“स्वैर्दक्षैर्दक्षपितेह सीद देवा-नाम्” यजु॰ १४ । ३ ।
“स्वैर्दक्षैः वीर्य्यैः सामर्थ्यैःसह, दक्षशब्दोऽत्र वीर्य्यार्थः।
दक्षपिता दक्षं वीर्य्यंपातीति पालयिता”
वेददी॰।
शब्दसागरः दक्ष
दक्ष शब्द का मूल अर्थ जो देता है और दास का भी यही अर्थ
दास् दाने ।देखें  कविकल्पद्रुमः ॥
(भ्वां-उभं-सकं-सेट् ।) ऋ  अददासत् ।
दासति दासते । इति दुर्गादासः ॥
दास् धातु का वैदिक अर्थ :--- दासृ
दाने ( दासति ददास दासिता दासत इत्यादि ) दाशतिवत् (878) धातु पाठ क्षीर- तरंगिणी से उद्धृत
माधवीय -धातु वृत्ति :--- दाशृ ( दाश् )दाने

 ( दाशति  ददाश  दाशिता  दिदाशिषति दादाश्यते दादाष्ठिः दाशयति अददाशत् शशते ददाशे ) इत्यादि दाश्वान्साह्वान्इतिक्कसावद्वित्वमनिट्त्वं च निपात्यते दाशतेस्मै इति ( दाशः )
"दाशगोघ्रौ संप्रदाने'' इति अचि निपात्यते पुरो दाश्यत इति ( पुरोडाशः )
तत्सहचरितग्रनथोपि ( पुरोडाशः )
पुरोडाशस्य संस्कारो "मखस्य शिरोसि' इत्यादि मन्त्रः ( पौरोडाशः ) पुरोडाशस्य पौरोडाशस्य च व्याख्यानं तत्र भवं वा ( पुरोडाशिकं, पौरोडाशिकम् ) 
पौरोडाशपुरोडाशात्ष्ठन्इति प्रत्येकं षष्ठ्यन्ताभ्यामाभ्यां भवव्याख्यानयोरर्थयोष्ठन् अत्रैव निर्देशात् दाशेर्दकारस्य डकारः अस्मादनन्तरं स्वामिकाश्यपावयतिं पठतः तदनार्षां प्रतीयते यदाह
"उपसर्गस्यायतौ'' इत्यत्र हरदत्तः अयतिरनुदात्तेदिति (867)

(दसतीति । दसि + “दंसेष्टटनौ न आत् ।” उणां ५ । १० । इति टः नकारस्य चारारः ।)
शूद्रः ।
(यथा  ऋग्वेदे । २ । १२ । ४ । 
“यो दासं वर्णमधरं गुहाकः ॥” 
अधुना कायस्थानां उपाधिभेदः ।
स तु अष्टसिद्धमौलिकानामन्यतमः ।
यथा  कुलदीपिकायाम् ।
  “गौडेऽष्टौ कीर्त्तिमन्तश्चिरवसतिकृता मौलिका  ये हि सिद्धास्ते दत्ता सेनदासाः करगुहसहिताः पालिताः सिंह देवाः ॥”) 
ज्ञातात्मा । धीवरः । इति मेदिनी । से  ४ ॥ दानपात्रम् । इति विश्वः ॥
शूद्राणां नामान्तप्रयोज्यपद्धतिविशेषः ।
यथा  - “शर्म्मान्तं ब्राह्मणस्यस्यात् वर्म्मान्तं क्षत्त्रियस्यच ।  गुप्तदासात्मकं नाम प्रशस्तं वैश्यशूद्रयोः ॥”  इत्युद्बाहतत्त्वम् ॥ * ॥
अन्यत्र दास शब्द की व्युत्पत्ति अ रूप से नकारात्मक भाव को मनोगत करते हुए ही की गयी है ।
दास्यते दीयते भूतिमूल्यादिकं यस्मै सः  दास ।
चाकर इति भाषा । तत्पर्य्यायः ।
भृत्यः २ दासेरः  ३ दासेयः ४ गोप्यकः ५ चेटकः ६ नियोज्यः ७  किङ्करः ८ प्रैष्यः ९ भुजिष्यः १० परिचारकः  ११ । अमर कोश  । २ । १० । १७ ॥
__________________________________________
प्रेष्यः १२  प्रेषः १२ प्रैषः १४ । इति भरतः ॥
परिकर्म्मा  १५ परिचरः १६ सहायः १७ उपस्थाता १८  सेवकः १९ अभिसरः २० अनुगः २१ । स  पञ्चदशविधः ।
यथा नारदः ।  “गृहजातस्तथा क्रीतो लब्धो दायादुपागतः ।  अन्नाकालभृतस्तद्वदाहितः स्वामिना च यः ॥   मोक्षितो महतश्चर्णात् युद्धे प्राप्तः पणे जितः ।  तवाहमित्युपगतः प्रव्रज्यावसितः कृतः ॥
   भक्तदासश्च विज्ञेयस्तथैव वडवाकृतः ।  विक्रेता चात्मनः शास्त्रे दासाः पञ्चदश स्मृताः ॥” अस्यार्थः । गृहजातो दास्यामुत्पन्नः । दायादुपागतः क्रमागतः । अन्नाकालभृतः दुर्भिक्ष पोषितः । स्वामिना आहितो बन्धकीकृतः ।
मोक्षितः ऋणमोचनेनाङ्गीकृतदास्यः ।
तवाह मित्युपगतः कस्याप्यदासः सन् स्वयं दासत्वेन  दत्तरूपः ।
प्रव्रज्यावसितः सन्न्यासभ्रष्टः ।
कृतः  केनचिन्निमित्तेन एतावत्कालपर्य्यन्तं तवाहं  दास इति कृतसमयः ।
भक्तदासः सुभिक्षेऽपि  भक्तार्थमङ्गीकृतदास्यः । वडवाकृतः वडवा दासी तल्लोभादङ्गीकृतदास्यः ।
इति श्रीकृष्णतर्कालङ्कारकृतक्रमसंग्रहः
तस्य कर्म्म यथा  -  “कर्म्मापि द्बिविधं ज्ञेयमशुभं शुभमेव च ।  अशुभं दासकर्म्मोक्तं शुभं कर्म्मकृतां स्मृतम् ॥  गृहद्वाराशुचिस्थानरथ्यावस्करशोधनम् । गुह्याङ्गस्पर्शनोच्छिष्टविण्मूत्रग्रहणोज्झनम् ॥
अशुभं कर्म्म विज्ञेयं शुभमन्यदतः परम् ॥”  इति मिताक्षरायां नारदः ॥
“विप्रस्य किङ्करा भूपो वैश्यो भूपस्य भूमिप ! ।
  सर्व्वेषां किङ्कराः शूद्रा ब्राह्मणस्य विशेषतः ॥”  इति ब्रह्मवैवर्त्ते गणेशखण्डम् ॥
अर्थात् शूद्र सवका दास है , विशेषत : ब्राह्मणों का अनिवार्य रूप से वस्तुत यहाँ दास का अर्थ नि:शुल्क परिचर्यारत व्यक्ति से है । यह बहुत बाद का अर्थ है ।
आज भक्तों को दास कहते हैं ।
नवधा भक्ति का एक भेद दास्यं
दासस्य भावः ।
(दास + ष्यञ् ।)  दासत्वम् ।
यथा  -
“अर्च्चनं वन्दनं मन्त्रजपः सेवनमेव च ।
  स्मरणं कीत्तनं शश्वद्गुणश्रवणमीप्सितम् ॥
निवेदनं स्वस्य दास्यं नवधा भक्तिलक्षणम् ॥” 
इति ब्रह्मवैवर्त्ते प्रकृतिखण्डम् ॥
----------------------------------------------------------------
इस सन्देश को गूगल पर समायोजित किया है ।
यादव योगेश कुमार रोहि ने
ताकि इतिहास के विचारक सत्य से परिचित हो सके !
__________________________________________
This message is adjusted on Google. Yadav Yogesh Kumar "Rohi"
So that the thinkers of history can become familiar with the truth!
Noun
dux m (genitive ducis); third declension
leader
commander, general
prince, ruler
(Medieval Latin) duke
Inflection--
Third declension.
_____________________________
CaseSingularPlural
nominativeduxducēs
genitiveducisducum
dativeducīducibus
accusativeducemducēs
ablativeduceducibus
vocativeduxducēs
Derived terms
archidux
condux (Mediaeval)
ducātus
ēducō
trādux
Related terms
archiducātus
dūcō
Descendants
Ancient Greek: δούξ (doúx, “leader”)
Greek: δούκας (doúkas, “duke”)
Old Armenian: դուքս (dukʿs)
English: dux
Friulian: duche, dûs
Italian: duce, duca, doge
Occitan: duc
Old French: duc (“duke”)
English: duke
Irish: diúc (“duke”)
Manx: duic (“duke”)
Scottish Gaelic: diùc (“duke”)
Welsh: dug (“duke”)
Cornish: duk (“duke”)
Breton: duk (“duke”)
French: duc (“duke”)
Norman: duc (“duke”), du
Catalan: duc
Portuguese: duque
Spanish: duque
Romanian: duce
Sicilian: duca
Spanish: dux
Venetian: Doxe
संज्ञा :-----
डक्सेम (यौगिक ड्यूसिस);
तीसरी गिरावट
नेता संस्कृत भाषा में दक्ष
कमांडर, सामान्य 🏡
राजकुमार, शासक
(मध्यकालीन लैटिन)
ड्यूक
तीसरा गिरावट
प्रकरण एकवचन बहुवचन

संस्कृत भाषा में दक्ष् नामधातु है । जिसके कुछ प्रसिद्ध अर्थ रूढ़ हैं ।
दक्ष् गतिहिंसावृद्धिशासनहिंसा शीघ्रार्थेषु
अर्थात् १- गति करना २-हिंसा करना ३- वृद्धि करना ४-शासन करना  Ducere ५-शीघ्र करना ।
___________________
कर्ताकारक Dux duces
संबंधकारक ducis ducum
संप्रदान कारक ducī ducibus
कर्म कारक ducem duces
विभक्ति ड्यूस ducibus
सम्बोधन Dux duces
archidux
कंडोक्स (मध्यकालीन)
ducātus
ēducō
trādux
सम्बद्ध रूप
archiducātus
डूको
प्राचीन यूनानी: δούξ (doúx, "नेता")
ग्रीक: δούκας (डूकास, "ड्यूक")
ओल्ड आर्मेनियाई: դուքս (डुक)
अंग्रेजी: डक्स
फ़्रीयुलियन: ड्यूच, ड्यूस
इतालवी: डुसे, डूका, डू
ओकटाइटी: ड्यूक
पुरानी फ्रेंच: ड्यूक ("ड्यूक")
अंग्रेजी: ड्यूक
आयरिश: ड्यूक ("ड्यूक")
मानस: डुकिक ("ड्यूक")
स्काट्स् गायेलिक: डिउक ("ड्यूक")
वेल्श: खोदा ("ड्यूक")
कोर्निश: ड्यूक ("ड्यूक")
ब्रेटन: ड्यूक ("ड्यूक")
फ्रेंच: ड्यूक ("ड्यूक")
नॉर्मन: ड्यूक ("ड्यूक"), ड्यू
कातालान: ड्यूक
पुर्तगाली: ड्यूक
स्पैनिश: ड्यूक
रोमानियाई: डुएस
सिसिलियन: डूका
स्पैनिश: डक्स
वेनिस: डोक्से
आदि भारोपीय भाषाओं में दक्ष शब्द का रूप
दर्शनीय है ।
यूरोपीय भाषा परिवार में प्रचलित शब्द डॉक्टर
का सम्बन्ध भी दास अथवा दक्ष शब्द से है
                 (dek- दस् )
Proto-Indo-European root meaning
"to take, accept." लेना अथवा ग्रहण करना ।

It forms all or part of: condign; dainty; decent; decor; decorate; decorous; deign; dignify;
diplodocus; disciple; discipline; disdain; docent; Docetism; docile; docimacy; doctor; doctrine; document; dogma; dogmatic;
doxology; heterodox; indignance; indignant; indignation; indignity; orthodox; paradox; synecdoche.
It is the hypothetical source of/evidence for its existence is provided by: Sanskrit daśasyati ". दासयति
shows honor, is gracious,"
dacati "makes offerings, bestows;"
Greek dokein
"to appear,  दिखाई देना seem, think," विचार करना  dekhesthai दृष्टयति दर्शयति  "to accept;" Latin decere "to be fitting or suitable," docere "to teach," decus "grace, ornament."
संस्कृत भाषा में दस् धातु के रूप तथा अर्थ विस्तार
" दस् :- दंशनदर्शनयोरिति प्रायेण दृश्यतइति पुरुषकारे ( दंसयते, दंसति )
पूर्ववदणिचि परस्मैपदं, देसतीति रक्षणे गतमेकीयमतेन दस्यतीत्युपक्षये श्यनि, दासतइति दाने शपि
( दासः, दासी ) "दंसेष्टटनौ न आ च'' इति टटनौ नकारस्य चाकारः टित्वात् स्त्रियां ङीप्, टटनोः स्वरे विशेषः अत्र दसेत्यनिदितमपि केचित्पठन्ति यदाह, पितेव पुत्रं दसये वचोभिरित्यत्र भट्टभास्करः दसये संगृह्णामि दंशनदर्शनयोः चौरादिक उदात्तेत्, व्यत्ययेन वृद्ध्यभाव इति ( दासीदासम् )
गवाश्वप्रभृतित्त्वादेकवद्भावएकशेष
अभावश्च 141
संस्कृत भाषा में दस् अथवा दास् धातुओं के दूसरे विकसित रूप हैं :-दश् तथा दाश्
विभिन्न परिवेशों में इन धातुओं के अर्थ का विस्तार भी हुआ है।
दसिँ दस् = दंशनभाषार्थउपक्षयप्रक्षेपणदर्शन
हिंसाभासार्थदानेषु।
अर्थात् १-डंक मारना२-बोलना ३-उपक्षय करना ४-फैंकना ५- देखना ६-हिंसा करना ७-चमकना ८- दान करना ।इतने प्रसिद्ध अर्थ दस् अथवा दास् धातु के हैं।
केवल उपक्षय अथवा हिंसा के अर्थ से ही इस दास शब्द का नियोजन क्यों किया ।
नि: सन्देह यह केवल एक पूर्व - -दुराग्रह के अतिरिक्त कुछ नहीं है । क्योंकि ईरानी आर्यों की भाषा में यह दास शब्द पूज्य एवम उच्चत्तम अर्थ सन्दर्भों में विद्यमान है।
दाह , दाहे तथा दाहक शब्द के रूपों में ।
जिससे तुर्की तथा रूसी क्षेत्र दाहिस्तान Dagestan का नाम- करण भी हुआ ।
यद्यपि दाहिस्तान एक पहाड़ी क्षेत्र है ।इस लिए वहाँ की भाषा में दाह  शब्द पहाड़ अथवा पर्वतों का वाचक बन गया है ।
                      (dahae) दाहे
दहा, जिसे दाए, दाहस या दाहिया
(लैतिन: डाहई; प्राचीन ग्रीक: Δάοι, Δάαι, Δαι, Δάσαι
डाई, दाई, दाई, दासाई; संस्कृत: दास: चीनी भाषा देई( 大 益) के रूप में जाना जाता है
ये प्राचीन मध्य एशिया के लोग थे तीन जनजातियों में विभाजित  (पारनी, Xanthi और Pissuri)
एक Dahae का एक सम्मेलन अब एक क्षेत्र में रहता था  । जिसमें आधुनिक तुर्कमेनिस्तान के बहुत अधिक क्षेत्र  शामिल थे इस क्षेत्र को फलस्वरूप डेस्टेन, दाहिस्तान और दहिस्तान के रूप में जाना जाता है।
_________
Dahae
daae
(लोग)
दाहेस्थान वर्तमान समय में  तुर्कमेनिस्तान में तीन
शाखाओं पर्नी, क्षान्थी और पिसुरी
अपेक्षाकृत कम उनके जीवन के तरीके के बारे में जाना जाता है।
उदाहरण के लिए, ईरानिस्ट ईरानी विशेषज्ञ ए .डी. एच. एच। बिवर के अनुसार, "प्राचीन दाहा (यदि वास्तव में वे एक हैं) की राजधानी काफी अज्ञात है।"

दाहे, जाहिर तौर पर एक सहस्राब्दी की शुरुआत से कुछ समय पहले भंग हुआ था।
दाहाई सम्मेलन के तीन जनजातियों में से एक, पारनी, पार्थिया (वर्तमान-उत्तर-पूर्वी ईरान) में आकर, जहां उन्होंने आर्सेसिड वंश की स्थापना की।
                           (मूल रूप)
दहे दास से जुड़ा हो सकता है । (संस्कृत दास ), प्राचीन हिंदू ग्रंथों में वर्णित है जैसे ऋग्वेद में आर्यों के शत्रु के रूप में। उचित संज्ञा दास संस्कृत रूप , जिसका अर्थ है "शत्रुतापूर्ण लोग" या "असुर " (साथ ही साथ अवेस्टेन डैसिआयु (दह्यु )और पुरानी फारसी दाह्यु या दहौयु, जिसका अर्थ है "प्रांत" या "लोगों का समूह ") के समान जड़ को साझा करने के लिए प्रकट होता है।
इन झूठी निहितार्थों के कारण, एक जनजाति जिसे दही कहा जाता है -
अवेस्तान सूत्रों (यश्त 13.144) में ज़ोरोस्ट्रियनवाद का पालन करने के रूप में उल्लेख किया गया
- आम तौर पर दहे के साथ नहीं पहचाना गया है।  इसके विपरीत खोतानी यदु का एक कब़ीला क्रोष्टा से सम्बद्ध शब्द डाह- जिसका अर्थ है ।
"आदमी" या "पुरुष" का अर्थ डाहई से इंडोलस्टस्ट स्टन कोनोव (1 9 12) ने जोड़ा था।
यह अन्य पूर्वी ईरानी भाषाओं में संज्ञाओं के साथ संगत हो गया है, जैसे कि "दास", दाह और सोगिदियन डीह या डी, जिसका अर्थ है "दास महिला" के लिए एक फारसी शब्द।
कुछ विद्वान यह भी मानते हैं कि प्राचीन पूर्वी यूरोप के एक लोग, दहा और डेसीयन (दासिन्) के बीच व्युत्पन्न श्रृंखला थी । दोनों भ्रमण करने वाले इंडो-यूरोपीय लोग थे, जिन्होंने दाओई जैसे भिन्न नाम साझा किए थे । डेविड गॉर्डन व्हाईट, जो धर्म के एक इतिहासकार और पुरानी विशेषज्ञ हैं, ने पिछले विद्वानों द्वारा बनाये गये एक बिंदु को दोहराया है - कि दोनों लोग प्रोटो-इंडो-यूरोपियन मूल़ के समान हैं:
* दाउ अर्थ "गड़गड़ाहट" और / या "भेड़िया" के लिए एक व्यंजना । (इसी प्रकार, दाहाई के उत्तरी पड़ोसी, मेसागेटे, गेटे से जुड़े हैं, जो डेसीयन से संबंधित हैं।)
दक्षिण में दाहा के पड़ोसी देश, वक्रना - अक्सर ग्रीक नाम, ह्यक्रानिया (Ὑρκανία) के नाम से जाना जाता है - कभी-कभी दाहिस्तान के साथ मिलकर संघर्ष किया जाता है। दाह और डेसिया की तरह है ।
डैक्सिया, ताहिया, अथवा ताहिया !
(चीनी: 大 夏; पिनयिन: डिएसिआ) स्पष्ट दृष्टि से हन चिंचियों को तुखारा या टोखारा द्वारा प्राचीन काल में दिया गया नाम: तुषार अथवा कुषाण के रूप में भारतीय पुराणों में इनका वर्णन है।
बैक्ट्रिया का मुख्य भाग, जो अब उत्तरी अफगानिस्तान में है, और दक्षिणी ताजिकिस्तान और उजबेकिस्तान के कुछ हिस्सों का रूप
"डैक्सिया" नाम का पहला सन्देश तीसरी शताब्दी ईसा पूर्व से, पश्चिमी राज्य में एक राज्य को नामित करने के लिए - संभवतः ग्रीको-बैक्ट्रियन साम्राज्य के विस्तार के साथ पहले संपर्कों के परिणामस्वरूप  प्राप्त हुआ और तब एक्सप्लोरर झांग 126 ईसा पूर्व में Qian में Bactria नामित करने के लिए तत्पर हुए ।
यह सम्भव है कि "दक्षिया", भाग में, दाहाई (कैस्पियन सागर के दक्षिण-पूर्वी किनारों पर) के देश के साथ टोबारा को उलझी या उलझन में डालता है,
जो आमतौर पर दयाई के रूप में शास्त्रीय चीनी स्रोतों में जाना जाता था (चीनी: 大 益; पिनयिन: दयाई)।
उदाहरण के लिए, ग्न्ज़ी (7 वीं शताब्दी ईसा पूर्व) के अध्याय आठवीं (जिओ कूंग) द्वारा दक्षिया का उल्लेख किया गया है:
"पश्चिम में [ड्यूक हुआन] ... तहंग और बीहड़ के घाटियों के माध्यम से पारित होकर, दज़िया।
पश्चिम के आगे, उन्होंने लियूष के शी यू को अधीनस्थ किया, और पहली बार किरण के रोंग लोग आज्ञाकारी थे। " (ताहांग और बीयर चीन में शांक्सी-हेबेई सीमा के किनारे स्थित हैं।)
झांग क़ियान की रिपोर्ट 1 शताब्दी ईसा पूर्व में सिजी क़ियान द्वारा शिजी
जो ("महान इतिहासकार के रिकॉर्ड") में संरक्षित हैं।
वे लगभग 10 लाख लोगों की एक महत्वपूर्ण शहरी सभ्यता का वर्णन करते हैं,।
छोटे शहर राजा या मजिस्ट्रेट के तहत दीवार वाले शहरों में रह रहे थे । दिक्षिया समृद्ध बाजारों के साथ एक समृद्ध देश था, ।
वस्तुओं की एक अविश्वसनीय विविधता में व्यापार, जहां तक ​​दक्षिणी चीन तक आ रहा है।
जब तक झांग क़ियान ने दक्षिया का दौरा किया, अब एक प्रमुख राजा नहीं रहे थे, और बैक्ट्रियन खानाबदोश यूएज़ी के लिए सरदार थे, जो ओक्सस से परे अपने क्षेत्र के उत्तर में बस गए थे।
कुल मिलाकर, झांग क़ियान ने बल्कि परिष्कृत लेकिन निराशावादी लोगों को दर्शाया, जो युद्ध से डरते थे ।
______________________________________
दाहाई का पहला विश्वसनीय उल्लेख ज़ीर्क्सस
द पेरिया (महान 486-465 ईसा पूर्व) पर दइव (देव )शिलालेख माना जाता है।
अकेमेनिद साम्राज्य के लोगों और प्रांतों के पुरानी फारसी में एक सूची में, देवों ने दहा को पड़ोसी सैक के रूप में पहचान लिया।

यह स्पष्ट नहीं है कि क्या दाह भी अवास्तानी यश्त (13.144) द्वारा वर्णित  दाह अथवा दंशा (केवल स्त्री दही में प्रमाणित है),
जो 5 वीं शताब्दी ईसा पूर्व से हो सकता है।
इसके अलावा, कोई व्युत्पत्ति सम्बन्धी  यह सबूत नहीं होगा कि दोनों ही नाम समान लोगों का उल्लेख करते हैं।
दाहे और शक( शाक्य )जनजातियों को गौगामेला (331 ईसा पूर्व) की लड़ाई में लड़ने के लिए जाना जाता है,।
जिसमें अलेक्जेंडर द ग्रेट द्वारा अचेमेनिद साम्राज्य की सेना पराजित की गई थी।
अगले वर्ष अचेमेदीद शासन को समाप्त होने के बाद, अलेक्जेंडर( सिकन्दर) ने दासों को भर्ती कराया - भारत के ग्रीक आक्रमण के लिए - घुड़सवार धनुर्धारियों के रूप में प्रसिद्ध।
सेलूसीड युग (312-63 ईसा पूर्व) से कुछ "सिक्" सिक्के कभी-कभी दाहाई के लिए जिम्मेदार ठहराए जाते हैं।
तीसरी शताब्दी ईसा पूर्व तक, पारनी दाह एक प्रमुख नाम अश्क (सी 250 - सी .211 बीसीई, फारसी: ग्रीक Ἀρσάκης; लैटिन Arsaces) के तहत प्रमुखता से बढ़ी था।
पारनी ने पार्थिया पर हमला किया, जिसने पहले सेल्यूसिड्स से स्वतंत्रता की घोषणा की थी, उसने शासनकाल को समझाया, और अशक ने खुद राजा (शास्त्रीय स्रोतों में अरसस में ) का ताज पहनाया। उनके उत्तराधिकारियों को अक्सर (Arsacids )के रूप में जाना जाता है;
वे अन्ततः पूरे ईरानी पठार पर सैन्य नियंत्रण पर जोर देंगे। तब तक, पारनी पार्थियों से अलग नहीं होंगे, और उस नाम से भी कहा जाएगा।
1 शताब्दी ईसा पूर्व के दौरान, दहे ने चीन को दूतों को भेजा था।
चीनी इतिहासकार यू ताशीन के अनुसार, एक समकालीन चीनी अकाउंट (शिजी) में हुआनकियान 驩 潛 (खर्वेज़म), दयाई 大 益 (दहा) और सुक्सी 蘇 薤 (सोग्दिया) से अलग दूतों का उल्लेख है। [1]
__________________________________________
एक शताब्दी ईसा पूर्व में, स्ट्रैबो (भौगोलिक 11.8.1) दाहाई को "सिथिअन" लोगों के रूप में भी संदर्भित करता है,
जो आज के तुर्कमेनिस्तान के आस-पास स्थित थे। हालांकि, सिसिथियन और शक को आमतौर पर समानार्थक शब्द माना जाता है, लेकिन यह हमेशा स्ट्रैबो के साथ नहीं होता है ।
शक और सीथियन Scythian भारतीय शाक्य तथा शाक्तों का रूप साम्य विचारणीय है।
__________________________________________

कोई टिप्पणी नहीं:

एक टिप्पणी भेजें