" |
"श्रीगर्ग उवाच ।
सुधामयं ते वचनं लौकिकं च कुलोचितम् ।।
यस्य यत्र कुले जन्म स एव तादृशो भवेत् ।३७।
सर्वेषां गोपपद्मानां गिरिभानुश्च भास्करः ।।
पत्नी पद्मासमा तस्य नाम्ना पद्मावती सती ।३८।
तस्याः कन्या यशोदा त्वं यशोवर्द्धनकारिणी ।।
बल्लवानां च प्रवरो लब्धो नंदश्च वल्लभः।३९।
नन्दो यस्त्वं च या भद्रे बालो यो येन वा गतः।।
जानामि निर्जने सर्वं वक्ष्यामि नन्दसन्निधिम् ।।4.13.४०।
गर्गोऽहं यदुवंशानां चिरकालं पुरोहितः।
प्रस्थापितोऽहं वसुना नान्यसाध्ये च कर्मणि ।४१।
पूर्णब्रह्मस्वरूपोऽयं शिशुस्ते मायया महीम् ।
आगत्य भारहरणं कर्ता धात्रा च सेवितः ।
गोलोकनाथो भगवाञ्छ्रीकृष्णो राधिकापतिः ।। ४८ ।।
नारायणो यो वैकुण्ठे कमलाकान्त एव च ।।
श्वेतद्वीपनिवासी यःपिता विष्णुश्च सोऽप्यजः ४९।
आविर्भूय वसुं मूर्तिं दर्शयित्वा जगाम ह ।।
युगेयुगे वर्णभेदो नामभेदोऽस्य बल्लव ।५३ ।
शुक्लः पीतस्तथा रक्त इदानीं कृष्णतां गतः ।।
शुक्लवर्णः सत्ययुगे सुतीव्रतेजसा वृतः ।। ५४ ।।
त्रेतायां रक्तवर्णोऽयं पीतोऽयं द्वापरे विभुः ।
कृष्णवर्णः कलौ श्रीमांस्तेजसां राशिरेव च ।५५।
परिपूर्णतमं ब्रह्म तेन कृष्ण इति स्मृतः ।।
ब्रह्मणो वाचकः कोऽयमृकारोऽनन्तवाचकः ।५६।
शिवस्य वाचकः षश्च नकारो धर्मवाचकः ।।
अकारो विष्णुवचनः श्वेतद्वीपनिवासिनः।५७।
सर्वाधारः सर्वगतिः सर्वकारणकारणम् ।।
राधाबन्धू राधिकात्मा राधिकाजीवनं स्वयम् । ७६।
ज्येष्ठस्य हलिनो नाम्नः संकेतं शृणु मन्मुखात्
गर्भसंकर्षणादेव नाम्ना संकर्षणः स्मृतः।८१।
"श्रीगर्ग उवाच ।।
शृणु नंद प्रवक्ष्यामि इतिहासं पुरातनम् ।। 4.13.९० ।।
पुरा गोलोकवृत्तांतं श्रुतं शंकरवक्त्रतः।।
श्रीदाम्नो राधया सार्द्धं बभूव कलहो महान् ।। ९१।
श्रीदामशापाद्दैवेन गोपी राधा च गोकुले ।।
वृषभानुसुता सा च माता तस्याः कलावती ।९२।
कृष्णस्यार्द्धांगसंभूता नाथस्य सदृशी सती ।।
गोलोकवासिनी सेयमत्र कृष्णाज्ञयाऽधुना ।९३ ।
अयोनिसंभवा देवी मूलप्रकृतिरीश्वरी ।।
मातुर्गर्भं वायुपूर्णं कृत्वा च मायया सती ।। ९४ ।।
____
आगतो गिरिभानुश्च सस्त्रीकश्च सकिङ्करः ।।
रथानां च चतुर्लक्षं गजानां च तथैव च ।। १७१ ।।
तुरङ्गमाणां कोटिश्च शिबिकानां तथैव च ।।
ऋषीन्द्राणां मुनीन्द्राणां विप्राणां च विपश्चिताम् ।। १७२ ।।
बन्दिनां भिक्षुकाणां च समूहैश्च समीपतः ।।
गोपानां गोपिकानां च संख्या कर्तुं च कः क्षमः ।। १७३ ।।
पश्यागत्य बहिर्भूयेत्युवाच प्राङ्गणे स्थितः ।।
श्रुत्वैवं तानुपव्रज्य समानीय व्रजेश्वरः ।। १७४ ।।
प्राङ्गणे वासयामास पूजयामास सत्वरम् ।।
ऋष्यादिकसमूहं च प्रणम्य शिरसा भुवि ।।
पाद्यादिकं च तेभ्यश्च प्रददौ सुसमाहितः ।१७५ ।।
वस्तुभिर्बन्धुभिः पूर्णं बभूव नन्दगोकुलम् ।।
न कोऽपि कस्य शब्दं च श्रोतुं शक्तश्च तत्र वै ।।१७६।।
त्रिमुहूर्तं कुबेरश्च श्रीकृष्णप्रीतये मुदा ।।
चकार स्वर्णवृष्ट्या च परिपूर्णं च गोकुलम् ।। १७७ ।।
कौतुकापह्नवं चक्रुर्बन्धुवर्गाश्च क्रीडया ।।
आनम्रकन्धराः सर्वे दृष्ट्वा नन्दस्य सम्पदम्।।१७८।।
नन्दः कृताह्निकः पूतो धृत्वा धौते च वाससी।।
चन्दनागुरुकस्तूरी कुङ्कुमेनैव भूषितः।।१७९।।
उवास पादौ प्रक्षाल्य स्वर्णपीठे मनोहरे ।।
गर्गस्य च मुनीन्द्राणां गृहीत्वाऽऽज्ञां व्रजेश्वरः ।।4.13.१८०।।
संस्मृत्य विष्णुमाचांतः स्वस्तिवाचनपूर्वकम् ।।
कृत्वा कर्म च वेदोक्तं भोजयामास बालकम् ।। १६१ ।।
गर्गवाक्यानुसारेण बालकस्य मुदाऽन्वितः ।।
कृष्णेति मङ्गलं नाम ररक्ष च शुभे क्षणे ।। १८२ ।।
सघृतं भोजयित्वा च कृत्वा नाम जगत्पतेः ।।
वाद्यानि वादयामास कारयामास मङ्गलम् ।। १८३ ।।
नानाविधानि स्वर्णानि धनानि विविधानि च ।।
भक्ष्यद्रव्याणि वासांसि ब्राह्मणेभ्यो ददौ मुदा ।। १८४ ।।
बन्दिभ्यो भिक्षुकेभ्यश्च सुवर्णं विपुलं ददौ ।।
भाराक्रान्ताश्च ते सर्वे न शक्ता गन्तुमेव च ।। १८५ ।।
ब्राह्मणान्बन्धुवर्गांश्च भिक्षुकांश्च विशेषतः ।।
मिष्टान्नं भोजयामास परिपूर्णं मनोहरम् ।। १८६ ।।
दीयतां दीयतां चैव खाद्यतां खाद्यतामिति ।।
बभूव शब्दोऽत्युच्चैश्च सततं नन्दगोकुले ।। १८७ ।।
रत्नानि परिपूर्णानि वासांसि भूषणानि च ।।
प्रवालानि सुवर्णानि मणिसाराणि यानि च ।। १८८ ।।
चारूणि स्वर्णपात्राणि कृतानि विश्वकर्मणा ।।
गत्वा गर्गाय विनयं चकार व्रजपुंगवः ।। १८९ ।।
शिष्येभ्यः स्वर्णभाराणि प्रददौ विनयान्वितः ।।
द्विजेभ्योऽप्यवशिष्टेभ्यः परिपूर्णानि नारद।।4.13.१९० ।। ।।
।। श्रीनारायण उवाच ।।
गृहीत्वा श्रीहरिं गर्गो जगाम निभृतं मुदा ।।
तुष्टाव परया भक्त्या प्रणम्य च तमीश्वरम् ।। १९१ ।।
साश्रुनेत्रः सपुलको भक्तिनम्रात्मकन्धरः ।।
पुटाञ्जलियुतो भूत्वोवाच कृष्णपदांबुजे ।। १९२ ।।
गर्ग उवाच ।।
हे कृष्ण जगतां नाथ भक्तानां भयभञ्जन ।।
प्रसन्नो भव मामीश देहि दास्यं पदाम्बुजे ।।१९३।।
त्वत्पित्रा मे धनं दत्तं तेन मे किं प्रयोजनम् ।।
देहि मे निश्चलां भक्तिं भक्तानामभयप्रद ।। १९४ ।।
अणिमादिकसिद्धिषु योगेषु मुक्तिषु प्रभो ।।
ज्ञानतत्त्वेऽमरत्वे वा किञ्चिन्नास्ति स्पृहा मम ।। १९५ ।।
इन्द्रत्वे वा मनुत्वे वा स्वर्गलोकफले चिरम् ।।
नास्ति मे मनसो वाञ्छा त्वत्पादसेवनं विना ।। १९६ ।।
सालोक्यं सार्ष्टिसारूप्ये सामीप्यैकत्वमीप्सितम् ।।
नाहं गृह्णामि ते ब्रह्मंस्त्वत्पादसेवनं विना ।।१९७।।
गोलोके वापि पाताले वासे नास्ति मनोरथः ।।
किन्तु ते चरणाम्भोजे सन्ततं स्मृतिरस्तु मे ।।१९८।।
त्वन्मन्त्रं शङ्करात्प्राप्य कतिजन्मफलोदयात् ।।
सर्वज्ञोऽहं सर्वदर्शी सर्वत्र गतिरस्तु मे ।। १९९ ।।
कृपां कुरु कृपासिन्धो दीनबन्धो पदाम्बुजे ।।
रक्ष मामभयं दत्त्वा मृत्युर्मे किं करिष्यति ।। ।। 4.13.२०० ।।
सर्वेषामीश्वरः सर्वस्त्वत्पादाम्भोजसेवया ।।
मृत्युञ्जयोऽन्तकालश्च बभूव योगिनां गुरुः ।।२०१।।
ब्रह्मा विधाता जगतां त्वत्पादाम्भोजसेवया ।।
यस्यैकदिवसे ब्रह्मन्पतन्तीन्द्राश्चतुर्दश ।।२०२।।
त्वत्पादसेवया धर्मः साक्षी च सर्वकर्मणाम्।।
पाता च फलदाता च जित्वा कालं सुदुर्जयम् ।।२०३।।
सहस्रवदनः शेषो यत्पादाम्बुजसेवया ।।
धत्ते सिद्धार्थवद्विश्वं शिवः कण्ठे विषं यथा ।। ।। २०४ ।।
सर्वसंपद्विधात्री या देवीनां च परात्परा।।
करोति सततं लक्ष्मीः केशैस्त्वत्पादमार्जनम् ।।२०५।।
प्रकृतिर्बीजरूपा सा सर्वेषां शक्तिरूपिणी ।।
स्मारंस्मारं त्वत्पदाब्जं बभूव तत्परावरा ।। २०६ ।।
पार्वती सर्वरूपा सा सर्वेषां बुद्धिरूपिणी।।
त्वत्पादसेवया कान्तं ललाभ शिवमीश्वरम् ।। २०७ ।।
विद्याधिष्ठात्री देवी या ज्ञानमाता सरस्वती ।।
पूज्या बभूव सर्वेषां संपूज्य त्वत्पदाम्बुजम्।।२०८।।
सावित्री वेदजननी पुनाति भुवनत्रयम् ।।
ब्रह्मणो ब्राह्मणानां च गतिस्त्वत्पादसेवया ।। २०९ ।।
क्षमा जगद्विभर्तुं च रत्नगर्भा वसुन्धरा ।।
प्रसूतिः सर्वसस्यानां त्वत्पादपद्मसेवया ।।4.13.२१०।।
राधा ममांशसंभूता तव तुल्या च तेजसा ।।
स्थित्वा वक्षसि ते पादं सेवतेऽन्यस्य का कथा ।। २११ ।।
यथा शर्वादयो देवा देव्यः पद्मादयो यथा ।।
सनाथं कुरु मामीश ईश्वरस्य समा कृपा ।।२१२।।
न यास्यामि गृहं नाथ न गृह्णामि धनं तव ।।
कृत्वा मां रक्ष पादाब्जसेवायां सेवकं रतम् ।। २१३ ।।
इति स्तुत्वा साश्रुनेत्रः पपात चरणे हरेः ।।
रुरोद च भृशं भक्त्या पुलकाञ्चितविग्रहः ।। २१४ ।।
गर्गस्य वचनं श्रुत्वा जहास भक्तवत्सलः ।।
उवाच तं स्वयं कृष्णो मयि ते भक्तिरस्त्विति ।। २१५ ।।
इदं गर्गकृतं स्तोत्रं त्रिसन्ध्यं यः पठेन्नरः ।।
दृढां भक्तिं हरेर्दास्यं स्मृतिं च लभते ध्रुवम् ।। ।। २१६ ।।
जन्ममृत्युजरारोगशोकमोहादिसंकटात् ।।
तीर्णो भवति श्रीकृष्णदाससेवनतत्परः ।। २१७ ।।
कृष्णस्य सहकालं च कृष्णसार्द्धं च मोदते ।।
कदाचिन्न भवेत्तस्य विच्छेदो हरिणा सह ।। २१८ ।।
श्रीनारायण उवाच ।। ।।
हरिं मुनिः स्तवं कृत्वा ददौ नन्दाय तं मुदा ।।
उवाच तं गृहं यामि कुर्वाज्ञामिति बल्लव ।।२१९ ।।
अहो विचित्रं संसारो मोहजालेन वेष्टितः ।।
संमीलनं च विरहो नराणां सिन्धुफेनवत् ।। 4.13.२२०।।
गर्गस्य वचनं श्रुत्वा रुरोद नन्द एव च ।।
सद्विच्छेदो हि साधूनां मरणादतिरिच्यते।।२२१।।
सर्वशिष्यैः परिवृतं मुनीन्द्रं गन्तुमुद्यतम् ।।
सर्वे नन्दादयो गोपा रुदन्तौ गोपिकास्तदा ।। २२२ ।।
प्रणेमुः परमप्रीत्या चक्रुस्तं विनयं मुने ।।
दत्त्वाऽऽशिषं मुनिश्रेष्ठो जगाम मथुरां मुदा ।। २२३ ।।
ऋषयो मुनयश्चैव बन्धुवर्गाश्च बल्लवाः ।।
सर्वे जग्मुर्धनैः पूर्णाः स्वालयं हृष्टमानसाः ।। २२४ ।।
प्रजग्मुर्बन्दिनः सर्वे परिपूर्णमनोरथाः ।।
मिष्टद्रव्यांशुकोत्कृष्टतुरगस्वर्णभूषणैः ।। २२५ ।।
आकण्ठपूर्णा भुक्त्या च भिक्षुका गन्तुमक्षमा।।
स्वर्णवस्त्रभरोद्रेकपरिश्रान्ता मुदाऽन्विताः।।२२६।।
सुमन्दगामिनः केचित्केचिद्भूमौ च शेरते।।
केचिद्वर्त्मनि तिष्ठन्तश्चोत्तिष्ठन्तश्च केचन ।। २२७ ।।
केचिदूषुः प्रमुदिता हसन्तस्तत्र केचन ।।
कपर्दकानां वस्तूनां शेषांश्चोर्वरितान्बहून्। २२८।।
केचित्तानाददुः स्थित्वा दर्शयन्तश्च केचन ।।
केचिन्नृत्यं प्रकुर्वन्तो गायन्तस्तत्र केचन।।२२९।।
केचिद्बहुविधा गाथाः कथयन्तः पुरातनाः ।।
मरुत्तश्वेतसगरमांधातॄणां च भूभृताम् ।। 4.13.२३० ।।
उत्तानपादनहुषनलादीनां च याः कथाः ।।
श्रीरामस्याश्वमेधस्य रन्तिदेवस्य कर्मणाम् ।।२३१।।
येषांयेषां नृपाणां च श्रुता वृद्धमुखात्कथाः।।
कथयन्तश्च ताः केचिच्छ्रुतवन्तश्च केचन।।२३२ ।।
स्थायंस्थायं गताः केचित्स्वापंस्वापं च केचन ।।
एवं सर्वे प्रमुदिताः प्रजग्मुः स्वालयं मुदा ।। २३३ ।।
हृष्टो नन्दो यशोदा च बालं कृत्वा च वक्षसि ।।
तस्थौ स्वमन्दिरे रम्ये कुबेरभवनोपमे।। २३४।।
एवं प्रवर्द्धितौ बालौ शुक्लचन्द्रकलोपमौ ।।
गवां पुच्छं च भित्तिं च धृत्वा चोत्तस्थतुर्मुदा।।२३५।।
शब्दार्द्धं वा तदर्द्धं वा क्षमौ वक्तुं दिनेदिने।।
पित्रोर्हर्षं च वर्द्धन्तौ गच्छन्तौ प्राङ्गणे मुने।।२३६।।
बालो द्विपादं पादं वा गन्तुं शक्तो बभूव ह।।
गन्तुं शक्तो हि जानुभ्यां प्राङ्गणे वा गृहे हरिः ।।२३७।।
वर्षाधिको हि वयसा कृष्णात्संकर्षणः स्वयम् ।।
ततो मुदं वर्द्धयन्तौ वर्द्धितौ च दिनेदिने।।२३८।।
व्रजन्तौ गोकुले बालौ प्रहृष्टगमने क्षमौ ।।
उक्तवन्तौ स्फुटं वाक्यं माया बालकविग्रहौ ।। २३९ ।।
गर्गो जगाम मथुरां वसुदेवाश्रमं मुने ।।
स तं ननाम पप्रच्छ पुत्रयोः कुशलं तयोः ।। 4.13.२४० ।।
मुनिस्तं कथयामास कुशलं सुमहोत्सवम् ।।
आनन्दाश्रुनिमग्नश्च श्रुतमात्राद्बभूव ह ।। २४१ ।।
देवकी परमप्रीत्या पप्रच्छ च पुनःपुनः ।।
आनन्दाश्रुनिमग्ना सा रुरोद च मुहुर्मुहुः ।। २४२ ।।
गर्गस्तावाशिषं दत्त्वा जगाम स्वालयं मुदा ।।
स्वगृहे तस्थतुस्तौ च कुबेरभवनोपमे ।। २४३ ।।
श्रीनारायण उवाच ।।
यत्र कल्पे कथा चेयं तत्र त्वमुपबर्हणः ।।
पञ्चाशत्कामिनीनां च पतिर्गन्धर्वपुङ्गवः ।। २४४ ।।
तासां प्राणाधिकस्त्वं च शृङ्गारनिपुणो युवा ।।
ततोऽभूद्ब्रह्मणः शापाद्दासीपुत्रो द्विजस्य च ।। २४५ ।।
ततोऽधुना ब्रह्मपुत्रो वैष्णवोच्छिष्टभोजनात् ।।
सर्वदर्शी च सर्वज्ञः स्मारको हरिसेवया ।। २४६ ।।
कथितं कृष्णचरितं नामान्नप्राशनादिकम् ।।
जन्ममृत्युजरातिघ्नमपरं कथायामि ते ।।२४७।।
श्रीब्रह्मवैवर्ते महापुराणे श्रीकृष्णजन्मखण्डे नारायणनारदसंवादे कृष्णान्नप्राशन वर्णननामकरणप्रस्तावो नाम त्रयोदशोऽध्यायः ।। १३ ।।
गुरुवार, 10 मार्च 2022
श्रीराधामाधव एवं उनके परिकरों आदि का परिचय (व्रज-लीला के सन्दर्भ में
कदा ब्रह्मणा संस्तुतः पद्मनाभः ॥ ३० ॥
गच्छ नंद यशोदे त्वं पुत्रबुद्धिं विहाय च ।
गोलोकं परमं धाम सार्धं गोकुलवासिभिः ॥ १५ ॥
गच्छ नंद यशोदे त्वं पुत्रबुद्धिं विहाय च ।
गोलोकं परमं धाम सार्धं गोकुलवासिभिः ॥ १५ ॥
अग्रे कलियुगो घोरश्चागमिष्यति दुःखदः ।
यस्मिन्वै पापिनो मर्त्या भविष्यंति न संशयः ॥ १६ ॥
स्त्रीपुंसोर्नियमो नास्ति वर्णानां च तथैव च ।
तस्माद्गच्छाशु मद्धाम जरामृत्युहरं परम् ॥ १७ ॥
इति ब्रुवति श्रीकृष्णे रथं च परमाद्भुतम् ।
पञ्चयोजनविस्तीर्णं पञ्चयोजनमूर्ध्वगम् ॥ १८ ॥
वज्रनिर्मलसंकाशं मुक्तारत्नविभूषितम् ।
मन्दिरैर्नवलक्षैश्च दीपैर्मणिमयैर्युतम् ॥ १९ ॥
सहस्रद्वयचक्रं च सहस्रद्वयघोटकम् ।
सूक्ष्मवस्त्राच्छादितं च सखीकोटिभिरावृतम् ॥ २० ॥
गोलोकादागतं गोपा ददृशुस्ते मुदान्विताः ।
एतस्मिन्नंतरे तत्र कृष्णदेहाद्विनिर्गतः ॥ २१ ॥
देवश्चतुर्भुजो राजन्कोटिमन्मथसन्निभः ।
शंखचक्रधरः श्रीमाँल्लक्ष्म्या सार्धं जगत्पतिः ॥ २२ ॥
क्षीरोदं प्रययौ शीघ्रं रथमारुह्य सुंदरम् ।
तथा च विष्णुरूपेण श्रीकृष्णो भगवान् हरिः ॥ २३ ॥
लक्ष्म्या गरुडमारुह्य वैकुण्ठं प्रययौ नृप ।
ततो भूत्वा हरिः कृष्णो नरनारायणावृषी ॥ २४ ॥
कल्याणार्थं नराणां च प्रययौ बद्रिकाश्रमम् ।
परिपूर्णतमः साक्षाच्छ्रीकृष्णो राधया युतः ॥ २५ ॥
गोलोकादागतं यानमारुरोह जगत्पतिः ।
सर्वे गोपाश्च नन्दाद्या यशोदाद्या व्रजस्त्रियः ॥ २६ ॥
त्यक्त्वा तत्र शरीराणि दिव्यदेहाश्च तेऽभवन् ।
स्थापयित्वा रथे दिव्ये नंदादीन्भगवान्हरिः ॥ २७ ॥
गोलोकं प्रययौ शीघ्रं गोपालो गोकुलान्वितः ।
ब्रह्मांडेभ्यो बहिर्गत्वा ददर्श विरजां नदीम् ॥ २८ ॥
शेषोत्संगे महालोकं सुखदं दुःखनाशनम् ।
दृष्ट्वा रथात्समुत्तीर्य सार्धं गोकुलवासिभिः ॥ २९ ॥
विवेश राधया कृष्णः पश्यन्न्यग्रोधमक्षयम् ।
शतशृङ्गं गिरिवरं तथा श्रीरासमण्डलम् ॥ ३० ॥
ततो ययौ कियद्दूरं श्रीमद्वृन्दावनं वनम् ।
वनैर्द्वादशभिर्युक्तं द्रुमैः कामदुघैर्वृतम् ॥ ३१ ॥
नद्या यमुनया युक्तं वसंतानिलमंडितम् ।
पुष्पकुञ्जनिकुञ्जं च गोपीगोपजनैर्वृतम् ॥ ३२ ॥
तदा जयजयारावः श्रीगोलोके बभूव ह ।
शून्यीभूते पुरा धाम्नि श्रीकृष्णे च समागते ॥ ३३
कोई टिप्पणी नहीं:
एक टिप्पणी भेजें