एकैव वंश जाते: तिस्रविशेषणा: वृत्ते: प्रवृत्तेश्च वंशानाम् प्रकारा: सन्ति ! द्वितीय भागे ..

शूराभीराश्च दरदाः काश्मीराः पशुभिः सह ।६२।

खांडीकाश्च तुषाराश्च पद्मगा गिरिगह्वराः
आद्रेयाः सभिरादाजास्तथैव स्तनपोषकाः ।६३।

द्रोषकाश्च कलिंगाश्च किरातानां च जातयः
तोमरा हन्यमानाश्च तथैव करभंजकाः ।६४।

एते चान्ये जनपदाः प्राच्योदीच्यास्तथैव च
उद्देशमात्रेण मया देशाः संकीर्तिता द्विजाः
यथागुणबलं चापि त्रिवर्गस्य महाफलम् ।६५।

इति श्रीपाद्मे महापुराणे स्वर्गखंडे षष्ठोऽध्यायः ।६।

_____________________________

अन्ये हूणाः किराताश्च पुलिंदाः पुष्कसास्तथा
आभीरा यवनाः कंकाः खसाद्याः पापयोनयः ।२०।(पद्मपुराण पाताल खण्ड) -इति श्रीपद्मपुराणे पातालखंडे वृंदावनमाहात्म्ये एकाशीतितमोऽध्यायः (८१)

_________________________________________

महाभारत मूसलपर्व-

श्रुत्वा विनष्टान्वार्ष्णेयान्सभोजान्धककौकुरान्। पाण्डवाः शोकसंतप्ता वित्रस्तमनसोऽभवन्।। १६/६/२

       (महाभारतम्-(16)-मौसलपर्व-(009)

अर्जुनेन व्यासाश्रमे तद्दर्शनम्।। 1 ।तस्मिन्द्वारकावृत्तान्तनिवेदनम्।। 2 ।।

व्यासेनार्जुनंप्रति युधिष्ठिरादीनामपि स्वर्गगमनसूचनम्।3 ततोऽर्जुनेन हास्तिनपुरमेत्य युधिष्ठिरे द्वारकावृत्तान्तादिनिवेदनम्।। 4 ।।

वैशम्पायन उवाच।
प्रविश्य त्वर्जुनो राजन्नाश्रमं सत्यवादिनः। ददर्शासीनमेकान्तो मुनिं सत्यवतीसुतम्।।
स तमासाद्य धर्मज्ञमुपतस्थे महाव्रतम्। अर्जुनोस्मीति नामास्तै निवेद्याभ्यवदत्ततः।।
स्वागतं तेऽस्त्विति प्राह मुनिः सत्यवतीसुतः। आस्यतामिति होवाच प्रसन्नात्मा महामुनिः।।
तमप्रतीतमनसं निःश्वसन्तं पुनःपुनः। निर्विष्णमनसं दृष्ट्वा पार्थं व्यासोऽब्रवीदिदम्।।
नखकेशदशाकुंभवारिणा किं समुक्षितः। आवीरजानुगमनं ब्राह्मणो वा हतस्त्वया।।
युद्धे पराजितो वाऽसि दतश्रीरिव लक्ष्यसे। न त्वां प्रभिन्नं जानामि किमिदं भरतर्षभ। श्रोतव्यं चेन्मया पार्थ क्षश्रिप्रमाख्यातुमर्हसि।।
अर्जुन उवाच
यः स मेघवपुः श्रीमान्बृहत्पङ्कजलोचनः। स कृष्णः सह रामेण त्यक्त्वा देहं दिवं गतः।।
`तदनुस्मृत्य संमोहं तदा शोकं महामते। प्रयामि सर्वदा मह्यं मुमूर्षा चोपजायते।।
तद्वाक्यस्पर्शनालोकसुखं चामृतसन्निभम्। संस्मृत्य देवदेवस्य प्रमुह्यित्यमृतात्मनः।।'
मौसले वृष्णिवीराणां विनाशो ब्रह्मशापजः। बभूव वीरान्तकरः प्रभासे रोमहर्षणः।
एते शूरा महात्मानः सिंहदर्पा महाबलाः। भोजवृष्ण्यन्धका ब्रह्मन्नन्योन्यं तैर्हतं युधि।।
गदापरिघशक्तीनां सहाः परिघबाहवः। त एरकाभिर्निहताः पश्य कालस्य पर्ययम्।।
हतं पञ्चशतं तेषां सहस्रं बाहुशालिनाम्। निधनं समनुप्राप्तं समासाद्येतरेतरम्।।
पुनःपुनर्न मृष्यामि विनाशममितौजसाम्। चिन्तयानो यदूनां च कृष्णस्य च यशस्विनः।।
शोषणं सागरस्येव मन्दरस्येव चालनम्। नभसः पतनं चैव शैत्यमग्नेस्तथैव च।।
अश्रद्धेयमहं मन्ये विनाशं शार्ङ्गधन्वनः। न चेह स्थातुमिच्छामि लोके कृष्णविनाकृतम्।
इतः कष्टतरं चान्यच्छृणु तद्वै तपोधन। मनो मे दीर्यते येन चिन्तयानस्य वै मुहुः।।
पश्यतो वृष्णिदाराश्च मम ब्रह्मन्सहस्रशः। आभीरैरभिभूयाजौ हृताः पञ्चनदालयैः।।
धनुरादाय तत्राहं नाशकं तस्य पूरणे। यथापुरा च मे वीर्यं भुजयोर्न तथाऽभवत्।।
अस्त्राणि मे प्रनष्टानि विविधानि महामुने। शराश्च क्षयमापन्नाः क्षणेनैव समन्ततः।।
पुरुषस्चाप्रमेयात्मा शङ्खचक्रगदाधरः। चतुर्भुजः पीतवासाः श्यामः पद्मदलेक्षणः।।
यश्च याति पुरस्तान्मे रथस्य सुमहाद्युतिः। प्रदहन्रिपुसैन्यानि न पश्याम्यहमद्य तम्।।
येन पूर्वं प्रदग्धानि शत्रुसैन्यानि तेजसा। शरैर्गाण्डीवनिर्मुक्तैरहं पश्चादशातयम्।।
तमपश्यन्विषीदामि घूर्णामीव च सत्तम। परिनिर्विण्णचेताश्च शान्तिं नोपलभेऽपि च।।
`देवकीनन्दनं देवं वासुदेवमजं प्रभुम्।' विना जनार्दनं वीरं नाहं जीवितुमुत्सहे।।
श्रुत्वैव हि गतं विष्णुं ममापि मुमुहुर्दिशः। प्रनष्टज्ञातिवीर्यस्य शून्यस्य परिधावतः।।
उपदेष्टुं मम श्रेयो भवानर्हति सत्तम।।
व्यास उवाच।
`देवांशा देवभूतेन सम्भूतास्ते गतास्सह। धर्मव्यवस्थारक्षार्थं देवेन समुपेक्षिताः'।।
ब्रह्मशापविनिर्दग्धा वृष्ण्यन्धकसमहारथाः। विनष्टाः कुरुशार्दूल न ताञ्शोचितुमर्हसि।।
भवितव्यं तथा तच्च दिष्टमेतन्महात्मनाम्। उपेक्षितं च कृष्णेन शक्तेनापि व्यपोहितुम्।।
त्रैलोक्यमपि गोविन्दः कृत्स्नं स्थावरजङ्गमम्। प्रसहेदन्यथा कर्तुं कुतः शापं महात्मनाम्।।
`स्त्रियश्च ताः पुरा शप्ताः प्रभासे कुपितेन वै। अष्टावक्रेण मुनिना तदर्थं त्वद्बलक्षयम्।।'
रथस्य पुरतो याति यः स चक्रगदाधरः। तव स्नेहात्पुराणर्षिर्वासुदेवश्चतुर्भुजः।।
कृत्वा भारावतरणं पृथिव्याः पृथुलोचनः। मोक्षयित्वा तनुं प्राप्तः कृष्णः स्वस्थानमुत्तमम्।।
त्वयाऽपीह महत्कर्म देवानां पुरुषर्षभ। कृतं भीमसहायेन यमाभ्यां च महाभुज।।
कृतकृत्यांश्च वो मन्ये संसिद्धान्कुरुपुङ्गव। गमनं प्राप्तकालं व इदं श्रेयस्करं विभो।।
बलं बुद्धिश्च तेजश्च प्रतिपत्तिश्च भारत। भवन्ति भवकालेषु विपद्यन्ते विपर्यये।।
कालमूलमिदं सर्वं जगद्बीजं धनंजय। काल एव समादत्ते पुनरेव यदृच्छया।।
स एव बलवान्भूत्वा पुनर्भवति दुर्बलः। स एवेशश्च भूत्वेह परैराज्ञाप्यते पुनः।।
कृतकृत्यानि चास्त्राणि गतान्यद्य यथागतम्। पुनरेष्यन्ति ते हस्तं यदा कालो भविष्यति।।
कालो गन्तुं गतिं मुख्यां भवतामपि भारत। एतच्छ्रेयो हि वो मन्ये परमं भरतर्षभ।।
वैशम्पायन उवाच
एतद्वचनमाज्ञाय व्यासस्यामिततेजसः। अनुज्ञातो ययौ पार्थो नगरं नागसाह्वयम्।।
प्रविश्य च पुरीं वीरः समासाद्य युधिष्ठिरम्। आचष्ट तद्यथावृत्तं वृष्ण्यन्धककुलं प्रति।।
।। इति श्रीमन्महाभारते शतसाहस्रयां संहितायां वैयासिक्यां मौसलपर्वणि नवमोध्यायः।। 9 ।।
।। मौसलपर्व समाप्तम् ।।
--------
अस्यानन्तरं महाप्रस्थानिकं पर्व भविष्यति
तस्यायमाद्यः श्लोकः।
जनमेजय उवाच।
0
एवं वृष्ण्यन्धककुले श्रुत्वा मौसलमाहवम्।
पाण्डवाः किमकुर्वन्त तथा कृष्णे दिवं गते।। 1 ।।
इदं मौसलपर्व कुंभघोणस्थेन टी.आर्. कृष्णाचार्येण टी. आर्. व्यासाचार्येण च मुम्बय्यां निर्णयसागरमुद्रायन्त्रे मुद्रापितम्। शकाब्दाः 1832 सन 1910.। ____________________________________ प्रचेतसः सुचेतास्तु कीर्त्तितास्तुर्वसोर्मया। बभूवुस्ते यदोः पुत्राः पञ्च देवसुतोपमाः॥ १३.१५३ ॥ सहस्रादः पयोदश्च क्रोष्टा नीलोऽञ्जिकस्तथा। सहस्रादस्य दायादास्त्रयः परमधार्म्मिकाः॥ १३.१५४ ॥ हैहयस्च हयश्चैव राजा वेणुहयस्तथा। हैहयस्याभवत् पुत्रो धर्म्मनेत्र इति श्रुतः॥ १३.१५५ ॥ धर्म्मनेत्रस्य कार्त्तस्तु साहञ्जस्तस्य चात्मजः। साहञ्जनी नाम पुरी तेन राज्ञा निवेशिताः॥ १३.१५६ ॥ आसीन्महिष्मतः पुत्रो भद्रश्रेण्यः प्रतापवान्। भद्रश्रेण्यस्य दायादो दुर्दमो नाम विश्रुतः॥ १३.१५७ ॥ दुर्दमस्य सुतो धीमान्कनको नाम नामतः। कनकस्य तु दायादाश्चत्वारो लोकविश्रुताः॥ १३.१५८ ॥ कुतवीर्य्यः कृतौजाश्च कृतधन्वा तथैव च। कृताग्निस्तु चतुर्थोऽभूत् कृतवीर्य्यादथार्ज्जुनः॥ १३.१५९ ॥ योऽसौ बाहुसहस्रेण सप्तद्वीपेस्वरोऽभवत्। जिगाय पृथिवीमेको रथेनादित्यवर्च्चसा॥ १३.१६० ॥ स हि वर्षायुतं तप्त्वा तपः पमदुश्चरम्। दत्तमाराधयामास कार्त्तवीर्य्योऽत्रिसम्भवम्॥ १३.१६१ ॥ तस्मै दत्तो वरन् प्रादाच्चतुरो भूरितेजसः। पूर्व्वं बाहुसहस्रं तु प्रार्थितं सु महद्वरम्॥ १३.१६२ ॥ अधर्म्मोऽधीयमानस्य सद्भिस्तत्र निवारणम्। उग्रेण पृथिवीं जित्वा धर्म्मेणैवानुरञ्जनम्॥ १३.१६३ ॥ संग्रामात् सुबहून् जित्वा हत्वा चारीन् सहस्रशः। संग्रामे वर्त्तमानस्य वधं चाभ्यधिकाद्रणे॥ १३.१६४ ॥ तस्य बाहुसहस्रं तु युध्यतः किल भो द्विजाः। योगाद्योगीश्वरस्येव प्रादुर्भवति मायया॥ १३.१६५ ॥ तनेयं पृथिवी सर्र्वा सप्तद्वीपा सपत्तना। ससमुद्रा सनगरा उग्रेण विधिना जिता॥ १३.१६६ ॥

प्रचेतसः सुचेतास्तु कीर्त्तितास्तुर्वसोर्मया।
बभूवुस्ते यदोः पुत्राः पञ्च देवसुतोपमाः॥ १३.१५३ ॥

सहस्रादः पयोदश्च क्रोष्टा नीलोऽञ्जिकस्तथा।
सहस्रादस्य दायादास्त्रयः परमधार्म्मिकाः॥ १३.१५४ ॥

हैहयस्च हयश्चैव राजा वेणुहयस्तथा।
हैहयस्याभवत् पुत्रो धर्म्मनेत्र इति श्रुतः॥ १३.१५५ ॥

धर्म्मनेत्रस्य कार्त्तस्तु साहञ्जस्तस्य चात्मजः।
साहञ्जनी नाम पुरी तेन राज्ञा निवेशिताः॥ १३.१५६ ॥

आसीन्महिष्मतः पुत्रो भद्रश्रेण्यः प्रतापवान्।
भद्रश्रेण्यस्य दायादो दुर्दमो नाम विश्रुतः॥ १३.१५७ ॥

दुर्दमस्य सुतो धीमान्कनको नाम नामतः।
कनकस्य तु दायादाश्चत्वारो लोकविश्रुताः॥ १३.१५८ ॥

कुतवीर्य्यः कृतौजाश्च कृतधन्वा तथैव च।
कृताग्निस्तु चतुर्थोऽभूत् कृतवीर्य्यादथार्ज्जुनः॥१३.१५९ ॥

योऽसौ बाहुसहस्रेण सप्तद्वीपेस्वरोऽभवत्।
जिगाय पृथिवीमेको रथेनादित्यवर्च्चसा॥ १३.१६० ॥

स हि वर्षायुतं तप्त्वा तपः पमदुश्चरम्।
दत्तमाराधयामास कार्त्तवीर्य्योऽत्रिसम्भवम्॥ १३.१६१ ॥

तस्मै दत्तो वरन् प्रादाच्चतुरो भूरितेजसः।
पूर्व्वं बाहुसहस्रं तु प्रार्थितं सु महद्वरम्॥ १३.१६२ ॥

अधर्म्मोऽधीयमानस्य सद्भिस्तत्र निवारणम्।
उग्रेण पृथिवीं जित्वा धर्म्मेणैवानुरञ्जनम्॥ १३.१६३ ॥

संग्रामात् सुबहून् जित्वा हत्वा चारीन् सहस्रशः।
संग्रामे वर्त्तमानस्य वधं चाभ्यधिकाद्रणे॥ १३.१६४ ॥

तस्य बाहुसहस्रं तु युध्यतः किल भो द्विजाः।
योगाद्योगीश्वरस्येव प्रादुर्भवति मायया॥ १३.१६५ ॥

तनेयं पृथिवी सर्र्वा सप्तद्वीपा सपत्तना।
ससमुद्रा सनगरा उग्रेण विधिना जिता॥ १३.१६६ ॥

 _______

अघोरघोररूपाय घोराघोरतराय च।
नमः शिवाय शान्तायः नमः शान्ततमाय च॥ ४०.२४ ॥

नमो बुद्धाय शुद्धाय संविभागप्रियाय च।
पवनाय पतङ्गाय नमः सांख्यापराय च॥ ४०.२५ ॥

(ब्रह्म पुराण ४०वाँ अध्याय)

सुदुष्प्रापं विमूढानां मां कुयोगनिषेविणाम्।
यदा यदा हि धर्मस्य ग्लानिर्भवति सत्तम॥ ५६.३५॥

अभ्युत्थानमधर्मस्य तदात्मानं सृजाम्यहम्।
दैत्या हिंसानुरक्ताश्च अवध्याः सुरसत्तमैः॥ ५६.३६॥

(ब्रह्म पुराण ५६वाँ अध्याय)

अयं स कथ्यते प्राज्ञैः पुराणार्थविशारदैः
गोपालो यादवं वंशं मग्नमभ्यद्धरिष्यति ४९

(विष्णु पुराण पञ्चमाँश २०वाँ अध्याय)

महाभारत