कौरवोपाख्यानम्
श्रीनारद उवाच ! -अथ कार्ष्णिर्महाबाहुर्ध्वजिनीभिः समन्वितः ॥नादयन्दुंदुभीन्दीर्घान्दीर्घवेगः कुरून् ययौ॥१॥
विंशतिर्योजनानां च मर्यादीकृततद्बले ॥तस्थौ तच्छिबिराणां च विस्तारो दशयोजनम्॥२॥
पंचयोजनमाश्रित्य तद्बले राजपद्धतिः ॥धनाढ्यानां च वैश्यानामापणानि सहस्रशः॥३॥
तथा रत्नपरीक्षाणां वस्त्रव्यापारकारिणाम् ॥काचकरा वायकाश्च रंगकाराः कुलालकाः ॥४॥
कुंदकारास्तूलकाराः पटकारास्तथैव च ॥टंककाराश्चित्रकाराः पत्रकाराश्च नापिताः॥५॥
पट्टकारा रेतिकाराः पर्णकाराश्च शिल्पिनः॥लाक्षाकारा मालिनश्च रजकास्तैलिनस्तथा॥६॥
तांबूलशोधिनस्तत्र चित्रपाषाणकर्मकाः ॥अन्नभर्जकरास्तत्र काचभेदिन एव हि ॥७॥
मुक्तादीनां च रत्नानां सूक्ष्माणां रत्नवेधिनः॥एते कारुजनाः सर्वे दृश्यंते राजपद्धतौ ॥८॥
क्वचिद्भानुमतीर्लीला ऐंद्रजालविधायकाः॥क्वचिन्नटाश्च नृत्यंते युद्धं भल्लूकयोः क्वचित्॥९॥
क्वचित्तु वानरी लीला डमरूवाद्यसंयुताः॥गायंति कुत्रचिद्राजन्सूतमागधवन्दिनः॥१०॥
वारांगनाश्च नृत्यंति भूषैर्द्वादशभिर्युताः ॥दिव्यैः षोडशशृङ्गारैर्हरंत्यप्सरसां मनः॥११॥
बन्धूनामपि सेनानां महांतका गजाह्वये॥चालनं संभ्रमोपेतं विह्वलैश्च जनैरभूत्॥१२॥
विदुद्रुवुर्जनाः सर्वे गृहेष्वापातितार्गलाः ॥कोलाहलो महानासीद्गेहे गेहे जने जने ॥१३॥
वीर्य्यशौर्य्यबलोपेताः कौरवाश्चक्रवर्तिनः॥आसमुद्राःक्षितीशेंद्रा जातास्तेऽप्यतिशंकिताः१४॥
"श्री भगवानुवाच -नमो भगवते तुभ्यं वासुदेवाय साक्षिणे॥प्रद्युम्नायानिरुद्धाय नमः सङ्कर्षणाय च ॥१॥अज्ञानतिमिरान्धस्य ज्ञानाञ्जनशलाकया ॥चक्षुरुन्मीलितं येन तस्मै श्रीगुरुवे नमः ॥२॥ श्रीगर्ग उवाच -इत्थं श्रीकृष्णचरितं मया ते कथितं मुने ॥चतुष्पदार्थदं नॄणां किं भूयः श्रोतुमिच्छसि ॥३॥ शौनक उवाच -बहुलाश्वो मैथिलेंद्रः श्रीकृष्णेष्टो हरिप्रियः ॥किं पप्रच्छाथ देवर्षिं तन्मे ब्रूहि तपोधन ॥४॥ श्रीगर्ग उवाच -उग्रसेनं यादवेंद्रं श्रीकृष्णेन कृतं मुने ॥श्रुत्वातिविस्मितो राजा नारदं प्राह मैथिलः ॥५॥ बहुलाश्व उवाच -को वायं मरुतो राजा केन पुण्येन भूतले ॥यादवेंद्रो महाबुद्धिरुग्रसेनो बभूव ह ॥६॥यस्य श्रीकृष्णचन्द्रोऽपि सहायोऽभूद्धरिः स्वयम् ॥तस्याहो महिमानं मे ब्रूहि देवर्षिसत्तम ॥७॥ श्रीनारद उवाच -सूर्यवंशोद्भवो राजा चक्रवर्ती कृते युगे ॥यज्ञं चकार विधिवन्मरुतो यो जगज्जितः ॥८॥महासम्भृतसम्भारैर्हिमाद्रेः पार्श्व उत्तरे ॥संवर्तं मुनिशार्दूलं गुरुं कृत्वा हि दीक्षितः ॥९॥पंचयोजनविस्तीर्णः कुण्डोऽभूद्यस्य चाध्वरे ॥योजनं ब्रह्मकुण्डस्तु गव्यूतिः पञ्च कुण्डकाः ॥१०॥मेखलागर्तविस्तारवेदीभिर्निर्मिता दश ॥सहस्रहस्तमुच्चाङ्गो यज्ञस्तम्भो बभौ महान्॥११॥विञ्शद्योजनविस्तीर्णः सौवर्णो यज्ञमण्डपः ॥वितानतोरणै रेजे कदलीषण्डमण्डितः ॥१२॥ब्रह्मरुद्रादयो देवाः सगणास्तत्र चागताः ॥ऋषयो मुनयः सर्वे तस्य यज्ञं समाययुः ॥१३॥होतारो दश लक्षाणि दश लक्षाणि दीक्षिताः ॥अध्वर्यवः पञ्चलक्षमुद्गातारस्तथा परे ॥१४॥आहूतास्तत्र विद्वांसश्चतुर्वेदविदो द्विजाः ॥सर्वशास्त्रार्थ तत्वज्ञाःकोटिशोऽन्ये प्रपूजिताः॥१५॥हस्तिशुण्डासमां धारां भुक्त्वाऽऽज्यस्य हुताशनः ॥अजीर्णं प्राप तद्यज्ञे न चित्रं विद्धि मैथिल ॥१६॥येभ्यो भागं वदन्तीह विश्वेदेवाः सभासदः ॥तेभ्यस्तेभ्यो ददुर्वा ताः परिवेष्टार एव ते ॥१७॥केऽपि जीवास्त्रिलोक्यां तु न बभूवुर्बुभुक्षिताः।सर्वे देवास्तु सोमेन ह्यजीर्णत्वमुपागताः ॥१८॥संवर्ताय ददौ राज्यं जम्बूद्वीपस्य चाध्वरे ॥गजानां हेैमभाराणां नियुतानि चतुर्दश ॥१९॥शतार्बुदं हयानां तु यज्ञान्ते दक्षिणां नृप ॥कोटिशो नवरत्नानां महार्हाणां महात्मने ॥२०॥हयानां पञ्चसाहस्रं गजानां शतमेव च ॥शतभारं सुवर्णानां ब्राह्मणे ब्राह्मणे ददौ ॥२१॥जलभोजनपात्राणि हैमानि प्रस्फुरन्ति च ॥भुक्त्वा तानि विसृज्याशु गतास्तुष्टा द्विजातयः॥२२॥विप्रत्यक्तैः स्वर्णपात्रैरुच्छिष्टैर्नृप वर्जितैः ॥हिमाद्रिपार्श्वे शैलोऽभूदद्यापि शतयोजनम् ॥२३॥मरुतस्य यथा यज्ञो न तथान्यस्य कर्हिचित् ॥त्रिलोक्यां शृणु राजेन्द्र न भूतो न भविष्यति॥२४॥यज्ञकुण्डाद्विनिर्गत्य परिपूर्णतमः स्वयम् ॥आत्मानं दर्शयामास मरुताय महात्मने ॥२५॥तमालोक्य हरिं नत्वा कृताञ्जलिपुटो नृपः ॥गदितुं न समर्थोऽभूद्रोमाञ्ची प्रेमविह्वलः ॥२६॥तं प्रेमपूरितं दृष्ट्वा पतितं पादयोर्नतम् ॥उवाच भगवान्साक्षान्मेघगम्भीरया गिरा ॥२७॥ श्रीभगवनुवाच -राजंस्त्वयाहं विनयेन तोषितो निष्कारणैर्यज्ञपरैः समर्चितः ॥वरं परं ब्रूहि महामते त्वरं दास्यामि देवैरपि दुर्लभं दिवि ॥२८॥ श्रीनारद उवाच -श्रुत्वा तु राजा मरुतः कृतांजलिः प्रदक्षिणीकृत्य हरिं परमेश्वरम् ॥सम्पूज्य भक्त्या विशदोपचारकै- र्नत्वा भृशं गद्गदया गिराब्रवीत् ॥२९॥ मरुत उवाच -न वेद्म्यहं त्वच्चरणारविन्दतो वरं परं श्रीपुरुषोत्तमोत्तम ॥समेत्य गङ्गा तृषितातिदुर्धियः खनन्ति कूपं हि यथा नरेतराः ॥३०॥तथापि याचे तव वाक्यगौरवा- त्पादारविंदं हृदयारविंदात् ॥कदापि मे मा व्रजतु व्रजेश्वर मूलं चतुर्णां विदुरर्थसम्पदाम् ॥३१॥ श्रीभगवानुवाच -धन्यऽस्ति राजंस्तव निर्मला मतिः प्रलोभितस्यापि वरैर्न कामभृत् ॥तथापि मत्तो वरयेप्सितं वरं विना फलं भक्तसुखान्न मे सुखम् ॥३२॥ मरुत उवाच -देयं यदा मे वरमीप्सितं प्रभो वैकुण्ठलोकं कुरुताद्धरातले ॥रक्ष स्थितं मां निजभक्तवत्सल तस्मिन्पुरे भक्तजनैः परैः सह ॥३३॥ श्रीभगवानुवाच -अस्मिन्मनौ देवमनोरथाब्धिं गतेषु विंशेषु युगेषु चाष्टौ ॥गत्वाथ नाकं धरणीं समेत्य मया हि गोवत्सपदं करिष्यसि ॥३४॥ श्रीनारद उवाच -इत्युक्त्वा भगवान्साक्षात्तत्रैवांतरधीयत ॥सोऽयं तु मरुतो राजा ह्युग्रसेनो बभूव ह ॥३५॥तं यज्ञं कारयामास राजसूयं हरिः स्वयम् ॥किं दुर्लभं त्रिलोक्यां तु भक्तानां मैथिलेश्वर ॥३६॥मरुतस्यापि चरितं यः शृणोति नृपोत्तम ॥तस्य ज्ञानं सवैराग्यं भक्तियुक्तं प्रजायते ॥३७॥
"प्रद्युम्नविजयाभिषेकम्
बहुलाश्व उवाच -कथं चकार विधिवद्राजसूयाध्वरं नृप ॥श्रीकृष्णेन सहायेन वदैतन्नितरां मुने ॥१॥ श्रीनारद उवाच -उग्रसेनः सुधर्मायां कृष्णं संपूज्य चैकदा ॥नत्वा प्राह प्रसन्नात्मा कृताञ्जलिपुटः शनैः ॥२॥ उग्रसेन उवाच -भगवान्नारदमुखाच्छ्रुतं यस्य महत्फलम् ॥तं यज्ञं राजसूयाख्यं करिष्यामि तवाज्ञया ॥३॥त्वत्पादसेवया पूर्वे मनोरथमहार्णवे ॥तेरुर्जगत्तृणीकृत्य निर्भयाः पुरुषोत्तम ॥४॥ श्रीभगवानुवाच -सम्यग्व्यवसितं राजन्भवता यादवेश्वर ॥यज्ञेन ते जगत्कीर्तिस्त्रिलोक्यां सम्भविष्यति ॥५॥आहूय यादवान्साक्षात्सभां कृत्वथ सर्वतः ॥तान्बूलबीटिकां धृत्वा प्रतिज्ञां कारय प्रभो ॥६॥ममांशा यादवाः सर्वे लोकद्वयजिगीषवः ॥जित्वारीनागमिष्यंति हरिष्यंति बलिं दिशाम् ॥७॥ श्रीनारद उवाच -अथांधकादीनाहूय शक्रसिंहासने स्थितः ॥सुधर्मायां प्राह नृपो धृत्वा तांबूलबीटिकाम् ॥८॥ उग्रसेन उवाच -यो जयेत्समरे सर्वाञ्जंबूद्वीपस्थितान्नृपान्॥मनस्वी शक्रकोदण्डी सोऽत्ति तांबूलबीटिकाम्॥९॥ श्रीनारद उवाच -नृपेषु तूष्णीं प्रगतेषु सत्सु श्रीरुक्मिणीनंदन एव चागात् ॥जग्राह ताम्बूलचयं महात्मा नत्वा नृपं मैथिल शंबरारिः ॥१०॥ प्रद्मुम्न उवाच -विजित्य समरे सर्वाञ्जंबूद्वीपस्थितान्नृपान् ॥गृहीत्वा च बलिं तेभ्य आगमिष्याम्यहं बलात् ॥११॥अगम्यागमनं बभ्रोर्ब्राह्मणस्य गुरोस्तथा ॥हत्या भ्रूणस्य मे भूयान्न कुर्यां कर्म चेदिदम् ॥१२॥ श्रीनारद उवाच -श्रुत्वा वचः शंबरारेः साधु साध्विति यूथपाः ॥ऊचुस्तेषां पश्यतां च तं जग्राह यदूत्तमः ॥१३॥गर्गाद्यदुकुलाचार्यान्मुहूर्तं बोध्य यत्नतः ॥तत्स्नानं कारयामास मुनिभिर्वेदसूक्तिभिः ॥१४॥उग्रसेनोऽथ तिलकं प्रद्युम्नस्य चकार ह ॥बलिं दत्वा नमश्चक्रुः सर्वे यादवयूथपाः ॥१५॥उग्रसेनो ददौ खड्गं प्रद्युम्नाय महात्मने ॥कवचं प्रददौ साक्षाद्बलदेवो महाबलः ॥१६॥स्वतूणाभ्यां विनिष्कृष्य तूणावक्षयसायकौ ॥धनुश्च शार्ङ्गधनुषः समुत्पाद्य ददौ हरिः ॥१७॥किरीटकुण्डले दिव्ये पीतं वासो मनोहरम् ॥छत्रं च चामरे साक्षाच्छूरो वृद्धो ददौ पुनः ॥१८॥शतचन्द्रं ददौ तस्मै वसुदेवो महामनाः ॥उद्धवः प्रददौ साक्षान्मालां किंजल्किनीं शुभाम्॥१९॥अक्रूरो दक्षिणावर्तं शङ्खं विजयदं ददौ ॥श्रीकृष्णकवचं यंत्रं गर्गाचार्यो ददौ मुनिः ॥२०॥तदैव ह्यागतः शक्रो लोकपालैः सकौतुकः ॥आजग्मतुर्ब्रह्मशिवौ देवर्षिगणसंवृतौ ॥२१॥प्रद्युम्नाय ददौ शूली त्रिशूलं ज्वलनप्रभम् ॥ब्रह्मा ददौ महाराज पद्मरागं शिरोमणिम् ॥ २२॥पाशी पाशं शक्तिधरः शक्तिं शत्रुविमर्दिनीम् ॥वायुश्च व्यजने दिव्ये यमो दंडं ददौ पुनः ॥२३॥रविर्गदां महागुर्वीं कुबेरो रत्नमालिकाम् ॥चन्द्रकांतमणिं चन्द्रः परिघं च तनूनपात् ॥२४॥क्षितिश्च पादुके प्रादाद्दिवे योगमये परे ॥प्रद्युम्नाय ददौ कुंतं भद्रकाली तरस्विनी ॥२५॥हेमाढ्यमुच्चशिखरं सहस्रहयसंयुतम् ॥विश्वकर्मकृतं साक्षाद्ब्रह्मांडांतर्बहिर्गतम् ॥२६॥सहस्रचक्रसंयुक्तं मनोवेगं घनस्वनम् ॥मंजीरकिंकिणीजालं घंटाटंकारभूषणम् ॥२७॥रथं ददौ महादिव्यं सहस्रध्वजशोभितम् ॥जैत्रं रत्नमयं शुक्रः प्रद्युम्नाय महात्मने ॥२८॥शंखदुंदुभयो नेदुस्तालवीणादयस्तदा ॥मृदंगवेणूसन्नादैर्जयध्वनिसमाकुलैः ॥२९॥वेदघोषैर्लाजपुष्पैर्मुक्तावर्षसमन्वितैः ॥प्रद्युम्नस्योपरि सुराः पुष्पवर्षं प्रचक्रिरे ॥३०॥
कोई टिप्पणी नहीं:
एक टिप्पणी भेजें